Weerstandsvermogen en risicobeheersing

Onder een risico verstaan we het gevaar voor financiële schade of verlies als gevolg van interne en/of externe omstandigheden. Het risico heeft dan betrekking op het samenvallen van die bepaalde omstandigheden (de kans) en de negatieve gevolgen (de schade).

Midden 2020 hebben we wederom bij de halfjaarlijkse risico-inventarisatie een aantal structurele of incidentele risicogroepen benoemd in het weerstandsvermogen. Hieronder vindt u de verwachte ontwikkeling en doorwerking in 2021:

Het weerstandsvermogen is bij de begroting 2020 bepaald op € 3.410.000. Bij de begroting 2021 wordt voorgesteld om € 3.565.000 te reserveren. Wanneer we rekening houden met de mutatie in de tweede bestuursrapportage 2020 is dit een ophoging van € 905.000. We stellen voor het weerstandsvermogen te verhogen ten laste van het vrije beschikbare deel van de Algemene Reserve.

Hierna volgt een toelichting per risicogroep.

1. Aansprakelijkheid

De gemeente voert veel taken uit en loopt daarbij risico's. Bij het uitvoeren van taken is de gemeente aansprakelijk voor een tijdige en correcte uitvoering. Inwoners en belanghebbenden kunnen de gemeente aansprakelijk stellen als de gemeente deze taken niet goed uitvoert. De wettelijke regelingen zoals de Wet Dwangsom, de Wet Nadeelcompensatie en Schadevergoeding bij onrechtmatige overheidsbesluiten en het Burgerlijk Wetboek (onrechtmatige daad) zijn belangrijke grondslagen voor het aansprakelijk stellen van de gemeente.

De risico's van de organisatie worden beperkt door het beschrijven van de processen en daarin maatregelen op te nemen. Verder zijn (aansprakelijkheids-)verzekeringen afgesloten tegen de financiële consequenties van mogelijke gebreken in de uitvoering van een taak.

Andere aansprakelijkheidsrisico's komen voor bij de grondexploitaties. Om risico's zo klein mogelijk te houden sluiten we overeenkomsten met de ontwikkelaars van gronden om onder andere planschade af te dekken.

Wij stellen voor om voor de financiële effecten van alle aansprakelijkheidsrisico's in 2021 een bedrag van € 690.000 te reserveren.

2. Opvang bij rampen en calamiteiten

Landelijk is de Handreiking "Regionaal Risicoprofiel" opgesteld. De Wet op de Veiligheidsregio's verplicht de uitwerking van verschillende risicoprofielen. Dit profiel brengt de risico's van alle gemeenten in de regio Gelderland-Zuid duidelijk in kaart. De betreffende risico's voor onze gemeente blijven ongeveer gelijk. Het gaat hierbij om risico's ten gevolge van rampen, calamiteiten, klimaatveranderingen en besmettelijke ziektes die de volksgezondheid bedreigen.

Wij stellen voor om voor de financiële effecten van de risico's voor de opvang bij rampen en calamiteiten in 2021 een bedrag van € 410.000 te reserveren.

3. Verbonden partijen

Een verbonden partij is een privaat- of publiekrechtelijke organisatie waarin de provincie of de gemeente een bestuurlijk en financieel belang heeft. We benoemen in de paragraaf verbonden partijen van onze begroting een aantal risico's daarvoor. De deelnemende gemeenten delen de financiële gevolgen van de verbonden partijen.
De verbonden partijen houden in de afgelopen jaren zelf buffers aan om eventuele tegenvallers op te vangen. Via de paragraaf weerstandsvermogen en risicomanagement reserveren ze in hun begroting geld voor incidentele tegenvallers. Het weerstandsvermogen is onderdeel van de algemene reserves. De kans dat ze een financieel beroep doen op de gemeenten is daarmee de afgelopen jaren kleiner geworden. De gezamenlijke gemeenten maken afspraken over deze reserves via stemrecht in het algemeen bestuur van de verbonden partijen.

Wij stellen voor om voor de financiële effecten van de risico's voor verbonden partijen in 2021 een bedrag van € 110.000 te reserveren.

4. Open-einde-regelingen

Het gaat bij de open-einde-regelingen vooral om regelingen als de Participatiewet, Leerlingenvervoer en Maatschappelijke Ondersteuning. Ook zijn de transities van overheidstaken in 2015 ingezet. Hierdoor hebben de gemeenten een veel groter takenpakket  gekregen met een open-einde-karakter en daardoor met meer risico's. Het gaat dan vooral om de transities in de uitvoering van de nieuwe Wet Maatschappelijke Ondersteuning en de Jeugdwet.

Het rapport Van Montfoort adviseert dat er voor Jeugdzorg een risicobedrag nodig is van ongeveer 1 miljoen euro. Volgens de afspraken met de raad nemen we het verschil tussen het bedrag in de Reserve Sociaal Domein en de 1 miljoen euro mee in ons weerstandsvermogen.

Als aanvulling op de reserve sociaal domein tot het bedrag van € 1 miljoen en voor het risico's verbonden aan de afgesproken omzetgaranties voor zorginstellingen die afgesproken zijn vanwege de coronamaatregelen van het Rijk is een extra risicobedrag van € 350.000 nodig.
We stellen voor om voor de financiële effecten van de risico's voor alle open-einde-regelingen en decentralisaties een verhoogd bedrag van € 550.000 te reserveren.

5. Grondexploitaties

Bij het opstellen van de grondexploitaties worden de risico's voor dat specifieke project geschat en in de grondexploitatie meegenomen. Is een geraamd bedrag niet nodig omdat het risico zich niet voordoet, dan valt het bedrag vrij ten gunste van het resultaat van het plan. Daarnaast kunnen zich externe ontwikkelingen voordoen die niet project-specifiek zijn en buiten de invloed van de gemeente liggen. Dit zijn de algemene risico's waar de grondexploitatieberekeningen niet of ten dele in voorzien. U kunt hier denken aan onverwachte en onvoorziene kostenstijging over de nog te maken kosten voor bouw- en woonrijp maken.

In 2020 werd voor de financiële effecten van de risico's voor de grondexploitaties een bedrag van één miljoen euro gereserveerd. Wij stellen voor om voor de financiële effecten van de grondexploitatierisico's in 2021 hetzelfde bedrag van één miljoen euro daarvoor te reserveren.

6. Maatschappelijke risico's en veiligheid

Als eigenaar zijn we verantwoordelijk voor het in stand houden van onze eigendommen. Bijvoorbeeld voor gebouwen, groenvoorzieningen, wegen en bruggen lopen we risico's door incidentele tegenvallers zoals kapotgevroren wegen. Mocht er sprake zijn van gebrekkig of achterstallig onderhoud, dan wordt de gemeente aansprakelijk gesteld als daardoor (letsel-)schade ontstaat. Dit risico is niet verzekerbaar. Een aanpassing van het onderhoudsniveau heeft, op termijn, vrijwel altijd een effect op de bijbehorende risico's: hoe hoger het niveau, hoe lager de risico's en omgekeerd.

Wij stellen voor om voor de financiële effecten van de maatschappelijke risico's en veiligheid in 2021 een bedrag van € 165.000 te reserveren.

7. Verzekeringsbeleid

Vanuit het doelmatigheidsonderzoek naar het verzekeringenpakket en de historie van schadegevallen zijn wij anders gaan verzekeren. Wij stelden ons de vraag of het evalueren van lopende verzekeringen en nagaan of schades met een structureel karakter via exploitatie en de meer middelgrote schades via het weerstandsvermogen gedekt kunnen worden. Dat bleek voor een reeks verzekeringen het geval te zijn en op basis van het voorstel nemen we in deze begroting in het weerstandsvermogen een extra bedrag hiervoor op van € 110.000.

Dit bedrag is opgebouwd uit de volgende dekkingen:

Dit totaal bedrag wordt in de berekening van het weerstandsvermogen meegenomen, maar werkt niet één-op-één door in het uiteindelijk benodigde weerstandsvermogen. Uitgaande van het gegeven dat niet alle risico’s tegelijk voorkomen, kent onze risicomodule een formule met een “Monte Carlo” simulatie. Uit die simulatie blijkt dat bij een risico van in totaal € 417.000 een gelijk bedrag als in 2020 van het weerstandsvermogen nodig is van € 110.000 Dit uitgaande op basis van historische gegevens van een beperkte kans op voorkomen (circa 15% -20%).

Wij stellen voor om voor de financiële effecten van het verzekeringsbeleid in 2021 een bedrag van € 110.000 te reserveren.

8. Overige risico's

Het gaat hierbij om een verscheidenheid aan risico's van calamiteiten, kwetsbaarheid of uitval van automatisering (privacy, datalekken, hacks), stagnering economie, personeelsrisico's, klimaatveranderingen, vergrijzing, het niet tijdig actualiseren van bestemmingsplannen, regels die wijzigen of anders geïnterpreteerd moeten worden zoals bij de handhaving van de openbare orde, besmettelijke ziektes, etc. Dergelijke risico's worden waarschijnlijker, aangezien de samenleving hogere eisen stelt en complexer wordt.

Al geruime tijd wordt onderkend dat alle gemeenten waarschijnlijk te maken krijgen met een uitdagend bedrijfsvoeringsvraagstuk, namelijk een groeiend tekort aan gekwalificeerd personeel. Veel gemeenteambtenaren gaan de komende jaren met pensioen (35% is 55+ in gemeenteland, landelijk gemiddeld is 20%). De meest voorkomende leeftijd in gemeenteland is verschoven van 49 jaar in 2010 naar 57 jaar in 2018. Ook is de uitstroom landelijk gegroeid van 6,2 % in 2015 naar 8,2% in 2019. Deels gaat het dan om pensionering, maar ook deels is dit uitstroom. In de afgelopen jaren is de uitstroom van vooral de ervaren groep medewerkers (30-55 jaar) steeds groter en weten gemeente deze ervaren medewerkers niet vast te houden. Dit betekent een grote uitdaging voor gemeenten om vakkennis te behouden en in huis te halen de komende jaren.
In samenhang hiermee zien we ook dat o.a. binnen het fysieke domein er sprake is van een krappe markt, waardoor leveranciers meer eisen stellen. We proberen de inkoop zo te organiseren dat we het risico van prijsstijgingen zo veel mogelijk afdekken.

Onder de overige risico’s zijn ook risico’s die het gevolg zijn van Europees, nationaal, provinciaal en regionaal beleid dat gemeenten verplichtingen oplegt. De belangrijkste daarvan zijn calamiteiten, ruimtelijk beheer, renteontwikkelingen en de ontwikkeling van de algemene uitkering.

Bij de risico-inventarisatie is een extra risicobedrag van € 270.000 voor de overige risico's in het weerstandsvermogen nodig. Dit is vooral ter aanvulling voor de hierboven vermelde bedrijfsvoeringsrisico’s. Wij stellen voor om voor de financiële effecten van de overige risico's in 2021 een bedrag van € 530.000 te reserveren.